Nadwaga i otyłość u dzieci

Otyłość u dzieci i nadwaga – negatywne wzorce przekazywane przez rodziców

Otyłość to nadmierna ilości tanki tłuszczowej, odkładającej się w organizmie. O ile do pewnego stopnia jest ona potrzebna i stanowi rezerwę energetyczną, to jeżeli przekracza 20% masy ciała, organizm nie jest już w stanie jej zagospodarować – mamy wtedy do czynienia z otyłością. Gdy tkanki tłuszczowej jest za dużo, może dojść do poważnych problemów zdrowotnych. Warto wiedzieć, że otyłość nie jest tym samym zjawiskiem, co nadwaga, która dotyczy nadmiernej masy ciała. Zawsze towarzyszy ona otyłości, ale możemy też mieć do czynienia z samą nadwagą.

Rosnące ryzyko otyłości u dzieci

Problem otyłości u dzieci coraz częściej dotyczy nie tylko dorosłych, ale również dzieci na całym świecie (a przede wszystkim w krajach wysokorozwiniętych). Również w Polsce odsetek dzieci otyłych niestety ciągle rośnie; o ile 30 lat temu wynosił on 9%, to w roku 2010 było to już 16% wśród dzieci w wieku od 7 do 18 lat. Częściej problem ten dotyka chłopców (zwłaszcza w szkołach podstawowych). Wśród dzieci od 3 do 6 lat od 9 do 18% jest otyłych.

Jak rozpoznać otyłość u dziecka?

Zarówno nadwagę, jak i otyłość u dzieci rozpoznaje się na podstawie wskaźnika masy ciała BMI. Jest to stosunek masy ciała podanej w kg do kwadratu wzrostu w metrach (kg/m2). Wynik porównuje się z normami podanymi w specjalnie opracowanych siatkach centylowych (podzielonych według wieku). Jeżeli wyliczona wartość BMI znajduje się powyżej 85 centyla, mamy do czynienia z nadwagą, powyżej 95 centyla z kolei to już otyłość.

Co sprzyja wystąpieniu nadwagi i otyłości u dzieci ?

Uwarunkowania genetyczne, uszkodzenia układu nerwowego, zaburzenia hormonalne, czy stosowanie leków – to ważne czynniki sprzyjające nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej zgromadzonej w organizmie, jednak stanowią one zaledwie 5% przypadków wśród wszystkich dzieci otyłych. U źródeł zdecydowanej większości otyłości u dzieci leżą nieprawidłowe nawyki żywieniowe i dotyczące stylu życia, wpojone przez rodziców od najwcześniejszych chwil życia.

Już w łonie matki rozpoczyna się programowanie metabolizmu dziecka. Sposób odżywiania się kobiety w ciąży jest bardzo ważnym czynnikiem warunkującym wykształcenie prawidłowych nawyków w późniejszym życiu – płód jest w stanie odczuwać smak potraw zjedzonych przez matkę, które już wtedy poznaje.

Upodobania te zostają z nim na całe późniejsze życie. Zwiększone ryzyko pojawienia się otyłości pojawia się zarówno w przypadku dzieci z niską masą urodzeniową i wcześniaków (poniżej 2, 5 kg), jak i u dzieci ze zbyt dużą masą urodzeniową (powyżej 4kg). Dotyczy to głównie porodów przez cesarskie cięcie (dziecko nie przechodzi przez kanał rodny, w związku z tym nie ma kontaktu z obecną tam mikroflorą bakteryjną, a jest to konieczne, aby jego jelita zasiedliły bakterie, niezbędne do prawidłowego przeprowadzania procesów metabolizmu składników pokarmowych).

U dzieci urodzonych przez cesarskie cięcie prawdopodobieństwo rozwoju otyłości u dzieci jest o 33% większe niż u tych, które przyszły na świat siłami natury. W dorosłym życiu ryzyko to wzrasta do 50%. W okresie niemowlęcym z kolei istnieje zależność pomiędzy rodzajem karmienia a otyłością.

Dzieci żywione sztucznie znacznie częściej nadmiernie tyją w późniejszym czasie niż dzieci karmione piersią. Rozszerzanie diety po 6 miesiącu życia to również bardzo ważny etap. To właśnie wtedy dziecku zaczyna wpajać się zasady zdrowego odżywiania. Zbyt duża ilość białka podawana w tym czasie, może skutkować problemami z nadwagą lub otyłością w dalszych latach życia.

Na tym etapie rozwoju układu pokarmowego nadmiar spożywanego białka skutkuje wzrostem wydzielania insuliny i insulinoodpornego czynnika wzrostu IGF (polipeptydu podobnego do insuliny), co wpływa na rozwój dojrzałych komórek tłuszczowych – ich nadmiar będzie się odkładał w organizmie już na tak wczesnym etapie życia. Także podawanie zbyt dużej ilości soków, słodkich napojów oraz dodawanie do potraw soli i cukru należą do najczęstszych błędów żywieniowych na etapie rozszerzania diety niemowląt.

Dieta zapobiegająca otyłości

Dobrze zbilansowana dieta i odpowiednia ilość ruchu na świeżym powietrzu to kwestia bardzo ważna u wszystkich, na każdym etapie życia. Aby skutecznie zapobiec otyłości u dzieci, należy zadbać o dostarczenie organizmowi pełnowartościowych i w pełni naturalnych pokarmów. W pierwszej kolejności dotyczy to kobiet ciężarnych i matek karmiących, a później również dzieci w każdym wieku. Powinny to być przede wszystkim:
1. różnorodne warzywa i owoce bogate w witaminy i mikroelementy;


2. zawierające błonnik pokarmowy produkty pełnoziarniste, jak kasze, mąki i pieczywo (nie tylko pszenica, ale również: jęczmień, żyto, owies, proso – z którego wytwarza się kaszę jaglaną, gryka, amarantus, ryż, kukurydza, komosa ryżowa, teff – miłka abisyńska i wiele innych wartościowych zbóż);


3. nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), które dzielą się następująco:
• jednonienasycone kwasy tłuszczowe omega-9: kwas oleinowy, oleopalmitynowy, i erukowy;
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3: alfa-linolenowy, eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy;
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-6: linolowy, gamma-linolenowy i arachidonowy
Ich źródłem są tłuste ryby morskie, nierafinowane, tłoczone na zimno oleje roślinne (np. lniany, kokosowy, z pestek winogron, rzepakowy, sezamowy, czy oliwa z oliwek), orzechy oraz wiele warzyw i owoców (najwięcej ma ich awokado).
• pełnowartościowe białko zawierające wszystkie potrzebne organizmowi aminokwasy obecne w następujących produktach: rybach, chudym mięsie (pochodzącym z hodowli wolnych od antybiotyków i hormonów wzrostu) np. drobiowym, w roślinach strączkowych (soczewica, ciecierzyca, soja, groch, fasola) oraz w orzechach i zbożach;


4. węglowodany złożone, które są trawione i wchłaniane powoli, stopniowo uwalniając energię potrzebną do życia (obecne w zbożach, warzywach, owocach, orzechach i roślinach strączkowych).
Produkty i nawyki zakazane
Zdrowe nawyki żywieniowe to również rezygnacja lub przynajmniej mocne ograniczenie spożycia pokarmów, mających szczególnie szkodliwy wpływ na organizm. Są to:


1. nasycone kwasy tłuszczowe (NKT) obecne przede wszystkim w produktach pochodzenia zwierzęcego (tłuste mięso i wyrabiane z niego wędliny, smalec oraz mleko i niektóre jego przetwory – śmietana, masło, ser żółty, a także jajka);
2. tłuszcze trans (rafinowane i chemicznie utwardzone tłuszcze roślinne) obecne w margarynach, fryturach do smażenia, fast-foodach, majonezach, niskiej jakości pieczywie, gotowych produktach w proszku (zupy, sosy, kostki rosołowe), słodyczach i słonych przekąskach typu chipsy, chrupki, paluszki;
3. cukier rafinowany;
4. biała mąka i produkty z niej sporządzone.

Oprócz jakości spożywanych produktów ważna jest także kultura jedzenia panująca w domu rodzinnym. Na początku będzie to karmienie dziecka piersią minimum 6 miesięcy, rozsądne roszerzanie diety u niemowląt (proponowanie przede wszystkim warzyw, owoców i produktów zbożowych), pozwolenie dziecku na samodzielne jedzenie i decydowanie o tym, czego chce spróbować i ile zjeść, a przede wszystkim sięganie po pełnowartościowe produkty przez samych rodziców, którzy są dla dziecka wzorem do naśladowania (przeważnie będzie ono chciało jeść to co mama i tata). Często rodzice i dziadkowie nieświadomie uczą dzieci niewłaściwych zachowań.

Nagradzanie dziecka słodyczami, proponowanie mu jedzenia w sytuacjach stresowych, jako pocieszenie, zmuszanie do jedzenia, przekarmianie, nieregularne posiłki – to nawyki, które bardzo łatwo zostają utrwalone w późniejszym życiu (dziecko nie neguje tego, czego uczą go rodzice, uznaje to za słuszne, normalne zachowanie) i mogą mieć groźne dla zdrowia konsekwencje. Do tego dochodzi nawyk podjadania, najczęściej niezdrowych, słonych lub słodkich przekąsek oraz częste wizyty w barach z jedzeniem typu fast-food. Bardzo ważne u dzieci są też: odpowiednia ilość snu (zbyt krótki sen zwiększa apetyt), dużo ruchu (najlepiej na świeżym powietrzu) oraz podawanie często, w małych porcjach dobrej jakości wody (najlepiej niegazowanej).

Groźne następstwa nadwagi i otyłości

Dzieci z nadwagą i otyłością są, podobnie jak dorośli, narażone na dolegliwości ze strony układu krążenia, głównie nadciśnienie tętnicze. Może również dojść do innych powikłań: cukrzyca, kamica pęcherzyka żółciowego i kamica nerkowa, bezdech senny, stłuszczenie wątroby, wady postawy, zaburzenia procesu dojrzewania w wieku nastoletnim. W dorosłym życiu skutki mogą być jeszcze gorsze, zwiększa się bowiem ryzyko poważnych schorzeń w układzie krwionośnym (miażdżycy, wad serca, zawału serca, udaru mózgu), problemów ze stawami i kośćmi oraz powstawania stanów zapalnych, prowadzących nawet do rozwoju nowotworów.

Warto pamiętać, że dzieci z nadwagą lub otyłością mają bardzo niską samoocenę, często są wyśmiewane i odrzucane przez rówieśników. W tak młodym wieku łatwo może to doprowadzić do poważnych problemów natury psychologicznej – dzieci te są dużo bardziej narażone na różnego rodzaju nerwice i depresję, co może zachęcić je do sięgania po używki (także jedzenie bardzo łatwo może stać się nałogiem).

Leczenie nadwagi i otyłości u dzieci

Dzieci z nadwagą lub otyłością powinny mieć odpowiednio dobraną dietę, taką, aby dostarczała wszystkich potrzebnych składników odżywczych, a jednocześnie umożliwiała stopniową, regularną utratę wagi. Nie może ona być zbyt radykalna, a już na pewno niedozwolona jest głodówka – najlepiej więc dobrać dietę wspólnie z lekarzem lub dietetykiem. Aby dziecko chętnie uczestniczyło w procesie leczenia, konieczna jest zmiana stylu odżywiania się u wszystkich domowników.

Uzupełnieniem podawania odpowiednich produktów spożywczych jest aktywność fizyczna, najlepiej taka, która będzie sprawiała dziecku przyjemność. Wskazana jest również opieka psychologa, aby dziecko nie utrwaliło w sobie przekonania, że coś jest z nim nie w porządku – jest to ważny czynnik warunkujący sukces leczenia nadwagi i otyłości i późniejsze wytrwanie w przekonaniu o tym, że pełnowartościowe jedzenie jest ważne.
Jak zawsze najlepszą metodą leczenia jest profilaktyka. Nadwadze i otyłości u dzieci można zapobiegać już od momentu poczęcia, a zdrowy styl życia rodziców jest początkiem tej drogi.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.